Zobacz cd. wykładu: Astma - co to za choroba i jak ją rozpoznawać? Cz. 2
Astma – co to za choroba i jak ją rozpoznawać? Cz. 1
Chciałem opowiedzieć dzisiaj Państwu o astmie oskrzelowej – chorobie, która dotyka ponad 4 miliony Polaków, ale tylko połowa chorych wie, że u podstawy ich dolegliwości leży astma. Reszta ma takie objawy, jak kaszel, świsty, duszność i nie wie, że to jest ta choroba, czyli nie ma rozpoznania, nie ma odpowiedniego leczenia, boryka się na co dzień z takimi objawami, jak kaszel, uczucie duszności i nie wie co z tym zrobić. To przede wszystkim dla Państwa będzie to spotkanie, chciałbym, żeby po obejrzeniu tego materiału, Państwo wiedzieli więcej na temat astmy oskrzelowej: przede wszystkim co to za choroba, jak ją rozpoznawać, jak ją leczyć, i żebyście mogli bezpiecznie żyć z astmą oskrzelową. Zaczynamy.
Astma oskrzelowa - choroba zapalna układu oddechowego
Astma oskrzelowa jest to choroba zapalna układu oddechowego. Ona jest definiowana przez zespół objawów takich, jak kaszel, świsty, uczucie duszności, uczucie ciężkości w klatce piersiowej. Różnie te cechy są wyrażone: jest zespół kaszlowy, szczególnie u dzieci, wtedy rozpoznajemy astmę w wariancie kaszlowym u dzieci, które permanentnie kaszlą wiele tygodni czy też miesięcy. Jest astma ciężka i trudna, która przebiega z częstymi dusznościami, zmuszająca pacjenta do tego, żeby mieszkał w szpitalu. I to jest astma i to astma. Im więcej będziemy wiedzieli na temat tego czym jest ta choroba, tym łatwiej nam lekarzom będzie Państwa leczyć, a Państwu będzie łatwiej żyć z tą chorobą.
Jak sama nazwa wskazuje, astma oskrzelowa dotyka oskrzeli. Oskrzela to system rozgałęziających się rurek doprowadzających powietrze do pęcherzyka płucnego. Ściana oskrzeli zbudowana jest z mięśni, a większe oskrzela zawierają również chrząstki, które zapobiegają zapadaniu się oskrzeli, czyli możemy dzięki temu komfortowo oddychać, doprowadzać powietrze do pęcherzyka płucnego, a tam odbywa się wymiana gazowa. Od środka ścianę oskrzeli wyścieła błona śluzowa. To przede wszystkim ona choruje. Objawami astmy oskrzelowej są kaszel świsty, duszności, ale w obrębie układu oddechowego występuje zwężenie oskrzeli. Przez zwężone oskrzela przepływa mniej powietrza, co powoduje subiektywne uczucie braku powietrza, czyli duszność.
Oskrzela i płuca przypominają budową odwrócone drzewo: oskrzele to pień konary i gałęzie, a płuca to korona drzewa, czyli ten miąższ płucny, gdzie odbywa się wymiana gazowa to jest to miejsce, dzięki któremu oddychamy, czyli oddajemy dwutlenek węgla na zewnątrz, a tlen dostaje się do krwiobiegu i jest rozprowadzany po całym organizmie. U chorych na astmę w ścianie oskrzeli toczy się przewlekły proces zapalny. To zapalenie obejmuje błonę śluzową, ale powoduje też niekorzystne zmiany w całej ścianie oskrzeli, takie jak przerost mięśni oskrzeli, co może powodować remodeling i po wielu latach nieleczenia lub złego leczenia astmy oskrzelowej, ta choroba zaczyna przypominać inną chorobę, czyli przewlekłe obturacyjne zapalenie płuc, gdzie oskrzela są trwale zniszczone, gdzie występuje destrukcja układu oddechowego. Im lepiej leczymy astmę, tym rzadziej dochodzi do tego powikłania. Proces zapalny w oskrzelach jest tak naprawdę wywoływany przez komórki immunokompetentne, takie jak eozynofile czy limfocyty, które napływają do błony śluzowej oskrzeli z tego powodu, że albo alergen podrażnia oskrzela, albo przewlekła infekcja wirusowa czy bakteryjna powoduje, że pojawia się obrzęk, nadmiar wydzieliny, grubieje błona śluzowa, kurczą się oskrzela i trudno jest oddychać. Musimy pamiętać, że zapalenie w astmie utrzymuje się cały czas, także wtedy, gdy objawy są przez długi czas nieobecne, dlatego leki przeciwzapalne – glikokortykosteroidy – trzeba stosować regularnie, bo to że za dwa - trzy dni będziemy mieli duszność, to często początek tego incydentu jest dzisiaj, albo w poprzednich dniach. Ten proces zapalny narasta powoli i dlatego nie można nagle odstawiać leków, oczywiście zawsze należy się skonsultować z lekarzem prowadzącym w odniesieniu do odstawienia leków.
Nadreaktywność oskrzeli
Cechą charakterystyczną astmy oskrzelowej jest nadreaktywność oskrzeli, ta nadreaktywność to jest wrażliwość układu oddechowego na różne czynniki drażniące, które u osób zdrowych nie wywołują żadnej reakcji. U osób chorych z astmą, czyli z nadreaktywnością oskrzeli, nawet mały bodziec może wywołać reakcje skurczu oskrzeli, napad kaszlu, problemy z oddychaniem. To może być wyjście na zimne powietrze, to może być wysiłek fizyczny, u osób chorych na astmę dochodzi wtedy do skurczu oskrzeli i napadu duszności.
Cechy charakterystyczne astmy, o których już wspominałem, to przede wszystkim kaszel, świsty, duszności. Objawy astmy są powodowane głównie przez skurcz oskrzeli. Skurcz oskrzeli utrudnia przepływ powietrza przez układ oddechowy, co powoduje subiektywne uczucie duszności. To uczucie duszności wymaga oczywiście jeszcze zobiektywizowania w kolejnych badaniach wykonywanych przez lekarza. Ale już samo to, że Państwo odczuwają duszność jest czynnikiem, który każe nam lekarzom, rozważyć tę chorobę, jeśli chodzi o postawienie diagnozy –czy chorują Państwo na astmę oskrzelową, czy też nie. Na szczęście jest to zjawisko przejściowe – ta duszność, czyli skurcz oskrzeli. To co jest szczęściem dla jednego, to nieszczęście dla drugiego, to znaczy, gdyby skurcz oskrzeli był trwałą cechą, nie byłoby prawdopodobnie problemu z rozpoznawaniem astmy, bo zawsze można by potwierdzić istnienie skurczu oskrzeli, wykonując chociażby badanie spirometryczne. Często się zdarza, że skurcz oskrzeli występuje w nocy, bo dochodzi do spadku naturalnego stężenia kortyzolu i procesy zapalne w płucach się nasilają, co kurczy oskrzela i powoduje objawy, takie jak kaszel czy duszność, więc nasz organizm, broniąc się przed tym, wytwarza naturalne hormony kory nadnerczy i one rozszerzają nam oskrzela. Na drugi dzień pacjent idzie do lekarza, mówi, że miał kaszel, świsty, duszności, wybudził się w nocy, a lekarz niczego nie może wysłuchać i to jest częsta historia powtarzana przez pacjentów. Więc my, jako lekarze musimy zawierzyć Państwu, że w nocy wystąpiła duszność i prawdopodobnie była spowodowana astmą oskrzelową, dlatego pamiętajmy jako lekarze, że astma charakteryzuje się zmiennością objawów. Pojawia się skurcz oskrzeli, a następnie płuca i oskrzela wracają do normy, czasami po kilku minutach, czasami po kilku godzinach.
Duszność napadowa
Duszność napadowa, czyli ten najbardziej charakterystyczny, przez wszystkich rozpoznawany objaw astmy, czasem może być łagodna, czasem bardzo silna, może się pojawiać o różnej porze, często w nocy lub nad ranem. Generalnie duszności nocne są bardzo charakterystycznym objawem niestabilnej astmy, czyli jeśli objawy wystąpiły w nocy, na pewno trzeba niezwłocznie odwiedzić lekarza, dlatego że być może zbliża się zaostrzenie. Kaszel – druga charakterystyczna cecha astmy oskrzelowej – zazwyczaj jest suchy, napadowy, czasami odkrztuszamy niewielką ilość śluzowej wydzieliny, tej wydzieliny, której jest nadmiar w oskrzelach. Świszczący oddech, to granie w piersiach, to często wynik skurczu oskrzeli albo obrzęku błony śluzowej z obecnością zalegającej wydzieliny. I wtedy przez taką małą dziureczkę powietrze wydostaje się z charakterystycznym świstem, często lekarze, osłuchując, słyszą to na szczycie wydechu. Ściskanie w klatce piersiowej, uczucie trudności w oddychaniu, konieczność myślenia o oddychaniu, to jest kolejny objaw swoisty nie tylko dla astmy, ale również występujący u pacjentów, u których występuje kaszel, świsty czy też duszności.
Objawy astmy mają charakter napadowy, czyli po kontakcie z alergenem, czy w trakcie infekcji, czy po intensywnym bodźcu, oskrzela mogą się skurczyć i wrócić do swojej prawidłowej drożności, czasami zajmuje to kilka minut, czasami kilka godzin, czasami ustępuje samoistnie, czasami trzeba przyjąć lek rozszerzający oskrzela. Tak naprawdę różne czynniki mogą wyzwolić napad astmy. Omówimy je teraz dokładnie.
Jakie czynniki powodują objawy astmy?
A więc jakie czynniki powodują objawy? U około połowy chorych na astmę to jest alergia, czyli uczulenie. Uczulenie, to nadmierna reakcja organizmu na powszechnie występujące w środowisku substancje. Są to cząstki białkowe albo aminokwasy, czyli alergeny. Te alergeny są różne u różnych chorych, ale najczęściej uczulają chorych na astmę roztocza kurzu domowego. Na następnych miejscach są pyłki roślin, sierść zwierząt, pleśnie. Tak naprawdę, w przypadku atopii, czyli nadwrażliwości na dany alergen, to najczęściej jest to nadwrażliwość gardła, nosa, płuc, ale często też skóry i przewodu pokarmowego. Czyli alergikiem jest się całym sobą. Natomiast u chorych na astmę ta alergia dotyka głównie układu oddechowego. Objawy może również wywołać wejście do pomieszczenia, w którym przebywał żywy generator alergenów, czyli na przykład kot albo pies, albo wejście w atmosferę, gdzie ktoś odkurzał, trzepał dywany, czy też były inne zanieczyszczenia powietrza, które mogą sprowokować oskrzela chorego na astmę do reakcji skurczowej.
Czynnikiem niezależnym, który może kurczyć oskrzela jest wysiłek fizyczny. Wysiłek fizyczny, zwłaszcza na zimnym powietrzu, często wywołuje takie objawy, jak pokasływanie, uczucie utrudnionego oddechu. Objawy pojawiają się zwykle nie podczas wysiłku, ale po jego zakończeniu, ale u niektórych pacjentów po kilkunastu minutach intensywnego wysiłku fizycznego dochodzi do skurczu oskrzeli. To są ci, którzy mają tak zwany wariant wysiłkowy astmy oskrzelowej, często obserwowany u sportowców albo u osób, które dopiero zaczynają przygodę ze sportem. Warto wtedy przed wysiłkiem fizycznym przyjąć lek rozszerzający oskrzela, on uchroni państwa przed tym niemiłym psikusem w postaci kaszlu, świstów czy duszności w trakcie czy po wysiłku fizycznym.
Zimne powietrze jest także czynnikiem drażniącym oskrzela. Zimne powietrze wysusza układ oddechowy, zimne powietrze stanowi czynnik, który drażni układ oddechowy i w momencie, w którym oskrzela są podrażnione u pacjenta z astmą oskrzelową można się spodziewać objawów typowych dla astmy.
Również silne zapachy, perfumy mogą stymulować układ oddechowy do skurczu i bywa tak, że pacjenci z astmą oskrzelową zgłaszają mówią, że "ja jestem uczulony na swoją małżonkę", a ja wtedy pytam "jak Pan to stwierdził?", "bo jak używa perfum i wejdzie do mojego pokoju, to ja zaraz kaszlę". Oczywiście to nie jest uczulenie na małżonkę, tylko uczulenie, a właściwie reakcja na piękną toaletę, którą małżonka na siebie założyła, żeby zachęcić sympatycznego pana do kontaktu, ale trzeba o tym wiedzieć. Czyli problem nie leży w perfumach czy wodzie kolońskiej, których użyjemy, a kontaktujemy się z osobą chorą na astmę, ważne, żeby chory na astmę wiedział, że taki problem może wystąpić. Czyli jeżeli reaguje na silne zapachy lub perfumy, to albo należy unikać takich miejsc, albo dobrze leczyć swoją chorobę, bo jeżeli dobrze się leczy astmę oskrzelową, to te objawy są praktycznie niezauważalne, albo w ogóle nie występują, zachęcam więc państwa do zaangażowania się w prawidłowe leczenie swojej choroby.
U około 10–20% chorych na astmę wiąże się ona z wykonywaną pracą albo praca może zaostrzać objawy choroby. To znaczy, że astma lub jej zaostrzenia są powodowane przez czynniki zawodowe. Czynniki te mają działanie drażniące – dymy, opary, farby, środki chemiczne – albo są same w sobie alergenami, czyli powodują uczulenie, np. mąka, ryby, owoce morza i inne, albo mają działanie drażniące, czyli stan zapalny w układzie oddechowym, jeżeli dodatkowo trafi tam cząstka chemiczna, czy też na przykład dymy i opary, które w sezonie jesienno-zimowym są generowane przez kominy domostw, ogrzewanych, bo jest zimno, może to stymulować rozwój objawów choroby, a u niektórych stanowi czynnik co roku zaostrzający astmę oskrzelową, więc warto na to zwrócić uwagę.
Zakażenia stanowią niezależny czynnik rozwoju astmy oskrzelowej, astma niealergiczna, która pojawia się w drugiej połowie życia i nie jest związana z alergią, ale z częstymi infekcjami, przebiega dosyć podobnie jak astma oskrzelowa, też pojawia się kaszel, świsty, duszności, ale czynniki, które wywołują nadreaktywność to częste infekcje wirusowe czy bakteryjne. Mogą one zaostrzać przebieg astmy i nasilenie objawów choroby utrzymuje się wtedy zdecydowanie dłużej.
Objawy nocne, które są, tak jak wspomniałem wcześnie, czynnikiem, który powinien skłonić każdego chorego na astmę do wizyty u lekarza to są objawy, które świadczą o niestabilnej chorobie, czyli proces zapalny w organizmie naturalnie się nasila, kiedy się obniża stężenie kortyzolu we krwi, wtedy pojawiają się duszność, kaszel, często one wybudzają pacjenta. Właściwe leczenie zapobiega ich występowaniu. Ale co to jest właściwe leczenie? Tego już państwo zobaczą na kolejnych slajdach i na pewno zachęcam państwa do skonsultowania się ze swoim lekarzem, jeżeli takie objawy nocne się u Państwa pojawiają.
Proszę Państwa, leki, które zaostrzają astmę, które mogą wywoływać astmę oskrzelową, to są przede wszystkim niesteroidowe leki przeciwzapalne, pochodne aspiryny. To jest problem około 10% chorych na astmę oskrzelową. Czy aspiryna i inne leki należące do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych czy przeciwbólowych, ponieważ używa się ich zarówno z powodu bólu, jak i z powodu zapalenia – ibuprofen, ketoprofen, diklofenak. Niektóre z nich można kupić niestety bez recepty, to co jest korzystne dla większości osób, które kupują te leki i stosują z powodu problemów zapalno-bólowych, dla osób chorujących na na astmę aspirynową stanowi przekleństwo i może tak naprawdę prowadzić do zaostrzenia. U tych chorych przyjęcie aspiryny lub podobnego leku powoduje po kilkunastu czy kilkudziesięciu minutach katar, silny napad duszności, pokrzywkę (swędzące bąble na ciele przypominające kontakt z pokrzywą), które mogą nawet zagrażać życiu. I w tym momencie ci pacjenci, którym się to zdarza, powinni za każdym razem, kiedy kupują lek przeciwbólowy czy przeciwzapalny powiedzieć farmaceucie o tym, wtedy farmaceuta poleci bezpieczny lek, a oni będą mieli większą szansę na to, że ta reakcja nie wystąpi.
